Europese Unie pakt plasticsoep aan: nieuwe regels voor wegwerpplastic

De plasticsoep, veroorzaakt door plastic zwerfafval, is een internationaal erkend milieuprobleem. 85% van het afval op Europese stranden is plastic, waarvan de helft wegwerpplastic. Voor de 10 meest gevonden wegwerpplastic artikelen op Europese stranden heeft de Europese Unie nieuwe regels opgesteld. Dit artikel zet deze nieuwe regels op een rijtje.

De nieuwe regels zijn opgenomen in de zogenoemde Single-Use-Plastics-richtlijn (SUP-richtlijn); Richtlijn (EU) 2019/904. Deze richtlijn heeft als doel om de schadelijke effecten van bepaalde kunststofproducten te voorkomen en te verminderen. Daarbij moet de SUP-richtlijn bijdragen aan de beoogde transitie naar een circulaire economie met innovatieve en duurzame bedrijfsmodellen, producten en materialen. De SUP-richtlijn draagt de lidstaten op om nationale maatregelen te treffen voor de 10 meest gevonden wegwerpplastic artikelen op Europese stranden:

Drinkflesjes en doppen (21%)
Sigarettenpeuken (19%)
Wattenstaafjes (12%)
Chipszakjes en snoeppapiertjes (9%)
Sanitaire doekjes, maandverband, tampons (8%)
Plastic tasjes (6%)
Plastic rietjes, bestek, borden & roerstaafjes (4%)
Drinkbekers en deksels (3%)
Ballonnen en ballonstokjes (2%)
Containers en verpakkingen van fastfood (2%)

Nationale maatregelen

De Nederlandse overheid heeft de SUP-maatregelen overgenomen in het Besluit kunststofproducten voor eenmalig gebruik en het Besluit beheer verpakkingen 2014. Deze maatregelen verbieden de handel op bepaalde plastic producten. Voor andere producten gelden productvereisten, een markeringsplicht of uitgebreide producentenverantwoordelijkheid. Ook zijn er maatregelen getroffen voor gescheiden inzameling en consumptievermindering van wegwerpplastic artikelen. De nieuwe maatregelen worden hieronder verder toegelicht.

Handelsverbod en productvereisten

Sinds 3 juli 2021 bestaat er een handelsverbod op de onderstaande artikelen. Bestaande voorraden mogen nog wel worden verkocht:

Producten van oxo-degradeerbare kunststoffen
Bestek, borden en roerstaafjes voor dranken
Katoenen wattenstaafjes en rietjes (m.u.v. medisch hulpmiddelen)
Ballonstokjes (m.u.v. industriële en professionele toepassingen)
Voedselverpakkingen, drankverpakkingen en drinkbekers gemaakt van geëxpandeerd polystyreen (piepschuim)

Vanaf 3 juli 2024 komt er een handelsverbod bij op drankverpakkingen van 3 liter of minder met losse doppen en deksels (m.u.v. medisch gebruik). Doppen en deksels dienen vanaf dan vast te zitten aan de fles, zodat deze automatisch worden ingeleverd voor recycling en niet in het milieu terecht komen. Bovendien moeten de drankverpakkingen met ingang van 2025 voor ten minste 25% uit gerecyclede kunststoffen bestaan. In 2030 moet dat percentage zijn opgehoogd naar 30%.

Markeringsplicht

Daarbij is het sinds 3 juli 2021 verplicht bepaalde artikelen te voorzien van een markering. De specificaties voor deze markering zijn opgenomen in Uitvoeringsverordening (EU) 2020/2151. De markering laat de consument zien dat er kunststof in het product aanwezig is, hoe het product niet moet worden weggegooid en dat zwerfafval schadelijk is voor het milieu. Het gaat hierbij om de volgende artikelen:

Maandverband, tampons en inbrenghulzen voor tampons
Vochtige doekjes
Tabaksproducten met filters en filters die verkocht worden voor gebruik in combinatie met tabaksproducten
Drinkbekers

Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid

De SUP-richtlijn introduceert ook een producentenverantwoordelijkheid. Deze verantwoordelijkheid houdt in dat producenten mee moeten gaan betalen aan het nemen van bewustwordingsmaatregelen richting consumenten en het opruimen van zwerfafval. Producenten van kunststofhoudend vistuig droegen deze verantwoordelijkheid al langer.

Vanaf 5 januari 2023 gaat de regel ook in voor de producenten van onderstaande artikelen:

Voedselverpakkingen
Zakjes en wikkels
Lichte plastic draagtassen
(Samengestelde) drankverpakkingen van max. 3 liter
Drinkbekers, met inbegrip van doppen en deksels
Tabaksproducten met filters, losse filters voor gebruik in combinatie met tabaksproducten

Op een later te bepalen tijdstip krijgen ook de producenten van ballonnen (m.u.v. industriële en professionele toepassingen) en vochtige doekjes te maken met zo’n uitgebreide producentenverantwoordelijkheid.

Gescheiden inzameling

In 2025 moet in de EU 77% van de drankflessen tot drie liter, met inbegrip van doppen en deksels, gescheiden worden ingezameld. In 2029 moet dit percentage opgehoogd zijn naar 90%. Om dit doel te bereiken heeft Nederland statiegeld ingevoerd op drankverpakkingen van 3 liter of minder.

Consumptievermindering

Er bestaat voor drinkbekers en voedselverpakkingen, met inbegrip van doppen en deksels, vooralsnog niet altijd een alternatief. Voor deze producten geldt dat de lidstaten in 2026 moeten kunnen aantonen dat het gebruik ervan zichtbaar is verminderd t.o.v. 2022. De nationale overheden moeten bovendien maatregelen nemen om consumenten voor te lichten en verantwoordelijk consumentengedrag te stimuleren. De overheden zijn ook bevoegd om andere passende maatregelen te treffen om het doel te bereiken.